door Wilbert van der Zeijden
In aanloop naar de komende NAVO-top in Chicago in mei van dit jaar, is het hoog tijd dat een brede publieke discussie wordt gevoerd over het nut en de noodzaak van deze militaire alliantie. En over de rol die Nederland kan en wil hebben binnen de alliantie. Het is een debat dat te lang ontweken is. Gelukkig wijzen onze Zuiderburen ons de weg.
De Belgische cabaretière Rona Kennedy verraste vorige week een volle zaal door ineens, uit het niets, op begeleidende muziek, de gevleugelde woorden te spreken: “Overigens ben ik van mening dat de NAVO afgeschaft moet worden”. Ze oogstte een luid applaus. Men vond het dapper en uitdagend. Dat komt omdat, net als in Nederland, in België de ruimte voor een discussie over de NAVO ontbreekt. Dat is spijtig, en eigenlijk best ouderwets.
Te vaak worden kritische vragen over de NAVO beantwoord met stilte, of met een wollig verhaal over de Koude oorlog. Te makkelijk worden voorstellen voor een andere kijk op Europese veiligheid weggewuifd als ‘anti-Amerikaans’. De democratische verantwoording is ondermaats. Ministers besluiten buiten het zicht van het publiek over teksten en plannen die een grote invloed hebben op de toekomst van ons land. Zelfs het parlement heeft geen inzage heeft in de plannen. De briefing van de minister vooraf is gewoonlijk summier en vol algemeenheden. De rapportage achteraf is vooral poppenkast: De besluiten zijn toch al genomen.
De komende NAVO-top is een belangrijke. De NAVO beslist in mei over het zogenaamde ‘Afschrikkings- en Defensie-Beleid’ voor de komende jaren. Minister Rosenthal beloofde in 2011 een publieke discussie, maar moest onlangs toegeven dat hij daaraan te weinig had gedaan. Het publieke debat over de rol van Nederland in de machtigste militaire organisatie ter wereld, bleef op die manier veilig beperkt tot de werkkamer van de minister, en tot die ene bijeenkomst bij Instituut Clingendael in november 2011
Die bijeenkomst bij Clingendael was inderdaad openbaar, en er werd best stevig gediscussieerd. Maar bij een publieke discussie stel je je toch iets meer voor dan een middagje Clingendael, met een stuk of 50 vertegenwoordigers van universiteiten, ministeries, de NAVO en een enkele NGO-er. Dat vond ook CDA-Kamerlid Henk Jan Ormel, die in het Kamerdebat van 30 november stelde dat “een zaaltje in Clingendael écht te weinig is. […] Ik vind het van belang dat een echt brede publieke discussie wordt gevoerd over ontwapening aan beide zijden en over de toekomst ervan”.
In de wandelgangen lijkt de minister er nu serieus zaak van te willen maken: Een publieke discussie over de NAVO. We zijn benieuwd, vooral ook over de ‘scope’ van de discussie. Is de inzet alleen een discussie over de specifieke prioriteiten van Nederland binnen het bestaande kader? Of mag er open worden gediscussieerd over de grotere vragen: Moeten we misschien minder diepgaand samenwerken, maar met meer landen? Of juist dieper samenwerken met minder landen? Welke prioriteiten willen we in tijden van crisis nog wel gezamenlijk financieren en welke niet? Willen we nog wel bij de NAVO als dat betekent dat we niet eens zelf mogen beslissen of er kernwapens in ons land liggen?
Het is een achterstallig debat, want ondertussen is zonder publiek debat de NAVO in de afgelopen 20 jaar omgevormd van een puur defensieve, gerichte organisatie die alleen in actie kwam bij een directe aanval op het gezamenlijk grondgebied, tot een militaire duizendpoot die zich het recht voorbehoudt zelf te besluiten Servië aan te vallen, Afghanistan te bezetten, Georgië militair te ondersteunen, op piratenjacht te gaan, of publiekelijk stelling te nemen over conflicten waaraan het geen deel heeft. Die transformatie wordt neergezet als een soort natuurwet. Maar het zijn gewoon beleidskeuzes die in een gezonde democratie openlijk besproken moeten kunnen worden.
Rona Kennedy’s statement dat de NAVO maar moet worden afgeschaft is onderdeel van een campagne opgezet door Belgische schrijvers en activisten. Tijdens toespraken, voorafgaand aan voorstellingen, in artikelen, op Facebook en op straat verschijnt steeds vaker die ene, terloopse zin. Overigens ben ik van mening dat de NAVO afgeschaft moet worden.