De eerste vergadering van staten van het verbod op kernwapens in Wenen is afgelopen donderdag afgesloten. De lidstaten stelden een actieplan vast. Daarin staat onder meer hoe landen hun verplichtingen na zullen komen om gemeenschappen te ondersteunen die schade hebben geleden door bijvoorbeeld het testen van kernwapens. Nederland stelde zich tijdens de conferentie constructief op, maar hield ook de boot af: het tekenen van het verdrag zou volgens Nederland in strijd zijn met het lidmaatschap van de NAVO. Lees hier het volledige statement van de Nederlandse delegatie.
Actieplan
De lidstaten van het verdrag besloten onder het voorzitterschap van Oostenrijk tot een ambitieus actieplan. Uit het actieplan spreekt enorme vastberadenheid: de staten stellen dat ze ”niet zullen rusten tot de laatste staat zich bij het verdrag heeft aangesloten, de laatste kernkop is ontmanteld en vernietigd, en kernwapens volledig de wereld uit zijn”. De landen gaan om dat te bereiken heel actief bilateraal en binnen de VN andere staten oproepen zich aan te sluiten bij het verdrag.
Een uniek onderdeel van het verdrag is de steun aan gemeenschappen die zijn getroffen door kernwapens, alsook het nemen van milieuherstelmaatregelen. Het gaat dan met name om gebieden waar kernwapens zijn getest, zoals bijvoorbeeld op de Marshall Eilanden, Frans Polynesië en Kazachstan. De lidstaten gaan daar vaart achter zetten, en brengen de komende twee jaar de schade in kaart. Ook worden er eerste stappen gezet voor het opzetten van een internationaal trustfonds.
NAVO-lidstaten
Nederland was in Wenen als waarnemer aanwezig, net als NAVO-lidstaten Duitsland, Noorwegen en België. Ook Zweden en Finland, die beiden een NAVO lidmaatschap hebben aangevraagd, namen deel als waarnemer. De statements van Nederland en Duitsland leken op elkaar, maar er waren ook opvallende verschillen. Nederland benadrukte enerzijds het belang van ontwapening en gaf aan de dialoog in Wenen waardevol te vinden. Maar de Nederlandse vertegenwoordiger stelde tegelijk dat het de verhouding van het VN-verbod op kernwapens met het Non Proliferatie Verdrag (NPV) problematisch vindt. Voor Nederland blijft het NPV de hoeksteen. Duitsland legde hierop veel minder de nadruk. Wel gaven beide landen aan dat ze als NAVO lidstaat het verdrag niet kunnen ondertekenen. Beide staten stellen dat de NAVO een ‘nucleaire alliantie is, en zal blijven zolang er kernwapens bestaan’.
De campagne in Nederland
De bezwaren die Nederland naar voren bracht in Wenen zijn bekend; ze stonden al in de Kamerbrief waarin de regering uitlegt waarom het (in 2019) het verdrag niet wilde tekenen. Het laatste woord is daar nog niet over gezegd; de bezwaren van Nederland hangen nogal vast aan politieke keuzen. Zo is het bezwaar dat het verdrag strijdt met NAVO lidmaatschap nogal afhankelijk van hoe je de NAVO bekijkt. Slechts 3 van de 30 NAVO lidstaten beschikken over kernwapens (de VS, Frankrijk en het VK). De VS plaatsten al in de jaren ’50 kernwapens op het grondgebied van 5 Europese landen – waaronder in Nederland – steeds als onderdeel van bilaterale afspraken. De NAVO is zichzelf pas vanaf 2010 gaan promoten als ‘nucleaire alliantie’. En: de NAVO is natuurlijk wat de lidstaten er van maken. Er is dus geen reden waarom NAVO landen onder het mom van hun lidmaatschap zich aan een kernwapentaak vast zouden moeten blijven houden. Sterker nog: NAVO lidstaten kunnen een belangrijke brugfunctie vervullen tussen staten die kernwapens hebben, en staten die daar zo snel mogelijk een einde aan willen maken.
Over twee jaar vindt de volgende vergadering over het kernwapenverbod plaats. PAX gaat de komende tijd, samen met partners, in Nederland verder met het bouwen aan politiek draagvlak voor ondertekening.