Het nieuwe NAVO Strategisch Concept biedt weinig duidelijkheid over de toekomst van de tactische kernwapens die nu in Nederland en vier andere Europese landen gestationeerd zijn. Nederland wil van deze kernwapens af en zou daarom moeten aandringen bij zijn bondgenoten op een snelle en heldere besluitvorming.
Volgens minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal zijn de 20 ‘tactische’ kernwapens die nu in Volkel (Brabant) liggen niet meer nodig. Net als zijn voorganger Maxime Verhagen, vindt de minister dat de Amerikaanse ‘strategische’ kernwapens al voldoende afschrikking en bescherming bieden. De Nederlandse nucleaire taak – het afgooien van kernbommen boven een slagveld – is al sinds vroeg in de Koude Oorlog onderdeel van het NAVO nuclear sharing beleid. Het nieuwe Strategisch Concept van de NAVO dat afgelopen vrijdag in Lissabon werd gepresenteerd, laat na een besluit te nemen over de toekomst van deze bommen, ondanks druk van Nederland en een aantal bondgenoten.
De NAVO wilde met een kort en helder beleidsdocument komen. Met 11 pagina’s en vrij heldere taal is dat redelijk gelukt. Maar bij de formulering van het kernwapenbeleid blijkt hoe onhelder het huidige beleid van de NAVO is. Zo koppelt het document verdere reductie van kernwapens in Europa aan het “streven naar Russische instemming met het vergroten van transparantie aangaande Russische kernwapens in Europa, en de verplaatsing van deze wapens weg van het grondgebied van NAVO bondgenoten.” Hoe moeten we ons dat voorstellen? Het kan natuurlijk nooit kwaad om even te checken of de Russen zin hebben om de NAVO tegemoet te komen – ze hebben tien tot twintig keer zoveel tactische kernwapens als wij. Maar het blijkt volstrekt onduidelijk wie dat dan gaat vragen, wanneer, en wat er gebeurt als de Russen simpelweg njet zeggen, zoals de meeste experts verwachten. Het is ook een volstrekt nieuw idee. De NAVO heeft sinds het einde van de Koude Oorlog al meer dan 90% van haar tactische kernwapenarsenaal verwijderd, tegen de Russen 75%. Dat gebeurde niet door onderhandelen, maar omdat voor beide partijen geldt dat deze wapens nauwelijks nog bruikbaar zijn. De NAVO zegt al 20 jaar dat de inzet van deze wapens uiterst onwaarschijnlijk is. Dus: verdere reducties, afhankelijk van Russische concessies? Het zal de Russen een zorg zijn of de NAVO er nog 200, 50 of 0 houdt.
Het Strategisch Concept biedt ook een opening. Er wordt gewag gemaakt van een toekomstige review van het defensie en afschrikkingsbeleid, een soort evaluatie van de huidige mix aan conventionele en nucleaire wapens die door de NAVO gebruikt worden om vijanden af te schrikken en het territorium te verdedigen. Ook hier laat de helderheid te wensen over. Het is nog niet duidelijk wat het mandaat wordt, maar ook niet wanneer het begint, en belangrijker, wanneer het af moet zijn. Het risico is dat het debat over de tactische kernwapens op deze manier op de lange baan wordt geschoven. Nederland zou derhalve moeten aandringen op een snel begin, een duidelijk omschreven taakafbakening en een vaste deadline voor dat proces. Nederland kan dit gemakkelijk doen omdat er veel gelijkgezinde landen zijn: België, Duitsland, Luxemburg, Noorwegen, Polen, Slovenië, IJsland, een flink deel van de Amerikaanse militaire en politieke echelons, allemaal hebben ze al aangegeven van de laatste 200 tactische kernwapens in Europa af te willen. Samen zouden deze landen zich kunnen inzetten voor een snelle afbouw van het nuclear sharing beleid.
Nederland is gebaat bij besluitvorming op korte termijn. Nu het ministerie van Defensie zo ingrijpend moet bezuinigen, zou afstoting van een verouderd en overbodig wapensysteem goed uitkomen. Dit zou Nederland minimaal 6 miljoen per jaar schelen. Daarnaast heeft de beslissing over de toekomst van de kernwapentaak een directe impact op de besluitvorming over de vervanging van de F-16’s. De bommen van Volkel worden nu gedragen door Nederlandse F-16’s. Die moeten binnenkort worden vervangen. Als de opvolgers dual capable moeten zijn, d.w.z. geschikt voor zowel conventionele als nucleaire missies, is Nederland gedwongen peperdure Amerikaanse Joint Strike Fighters te kopen. Per stuk zijn dual capable straaljagers duurder dan gewone, en ze presteren minder bij conventionele missies.
De NAVO stelt in de openingsparagraaf van het Strategisch Concept dat het bondgenootschap een nieuwe fase van haar evolutie betreedt, waarin het effectief wil opereren in een veranderende wereld, tegen nieuwe bedreigingen en met nieuwe middelen. Het zou daarom zeer onverstandig zijn als de NAVO zich voor het opruimen van verouderde rommel uit de Koude Oorlog afhankelijk maakt van Russische instemming. Vragen staat vrij, en als Rusland mee wil ontwapenen is dat mooi meegenomen. Maar de voortgang van de verwijdering van de Amerikaanse kernwapens mag hierdoor niet gegijzeld worden. Nederland moet zich inzetten voor een nieuw kernwapenbeleid waarin geen plaats meer is voor militair irrelevante, politiek omstreden, dure, en onveilige tactische kernwapens.
*Wilbert van der Zeijden is politicoloog en onderzoeker bij het NoNukes team van IKV Pax Christi.