De Tweede Kamer wil een internationaal verbod op kernwapens. Goed nieuws: Minister Koenders wil dat ook.. Of toch niet? In het ragfijne web van woorden is het lastig te ontwaren of de regering nu daadwerkelijk luistert naar deze breed gedragen wens van de volksvertegenwoordiging. De minister die door de Kamer een kant op geduwd wil worden gedraagt zich vaak als een inktvis in het nauw. De inkt die rond gespoten wordt, neemt de vorm aan van mooie woorden die de boodschap verhullen. Als politiek assistent en later Kamerlid heb ik mezelf elf jaar vrijwillig blootgesteld aan de mooie woorden van elkaar afwisselende ministers. Als ervaringsdeskundige wordt mij dan ook geregeld de vraag gesteld: Hoe moeten we tussen de mooie woorden de echte boodschap lezen?
Daarom onderstaand wat lessen uit de praktijk aan de hand van drie aangenomen Kamermoties over nucleaire ontwapening
1. Zorg voor een internationaal verbod
Kernwapens zijn inhumaan en zouden nooit meer gebruikt moeten worden. Dit was de boodschap van de Tweede Kamer aan minister Koenders, die op het punt stond naar een belangrijk VN-overleg hierover te gaan. En met resultaat! Vandaag koppen de kranten: Koenders wil ambitie bij nucleaire ontwapening. Goed nieuws! Of toch niet..
Samengevat komt het neer op:
De Kamer (voor de VN conferentie): Ga onderhandelen over een internationaal verbod!
De minister (op de VN conferentie) : Uiteindelijk moeten we de bom verbieden. Ik weet zeker dat er stevige discussies zullen zijn over hoe we tot een kernwapenvrije wereld komen en hoe we komen tot een verbod, maar we moeten concreet en effectief zijn in onze aanpak.
De ervaringsdeskundige: De minister had kunnen zeggen: Nederland wil dat er snel onderhandelingen komen over een internationaal verbod en zal hier zonder voorbehoud aan deelnemen. De formulering dat ‘er discussies zullen zijn’ is heel fraai, maar zeker niet een uitvoering van wat de Kamer hem vroeg. En wat is die concrete en effectieve aanpak? Wil de minister de kernwapens die nu in Nederland staan gestationeerd concreet en effectief verwijderen? Het antwoord is helaas nog steeds nee.
2. Vliegtuigen zonder kernwapens
De Kamer: Geen kernwapentaak voor de vervanger van de F16
De minister: Het kabinet ziet in deze motie een aansporing om het Nederlandse beleid gericht op het terugdringen en uiteindelijk elimineren van alle nucleaire wapens- waaronder de niet-strategische nucleaire wapens in heel Europa – met kracht voort te zetten. In lijn hiermee is het kabinet het met uw Kamer eens dat de inzet van Nederland erop gericht moet zijn dat Nederland op het moment dat de opvolger van de F-16 aantreedt geen nucleaire taak meer zou hoeven te vervullen – omdat op dat moment de internationale omstandigheden en de afspraken binnen de NAVO dat hopelijk mogelijk maken.
De ervaringsdeskundige: Deze minister is duidelijk niet van plan deze motie uit te voeren. Maar mochten tegen de tijd dat de JSF gaat vliegen alle kernwapens de wereld al uit zijn dan krijgt de Kamer toch zijn zin en zal de minister zich niet verzetten.
3. Modernisering
De Kamer: De in de Europa aanwezige tactische kernwapens worden in 2017 gemoderniseerd en dit zal zeer kostbaar zijn. Investeer deze middelen (geld dus) maar niet in nutteloze en gevaarlijke wapens. Kernwapens moderniseren is duur en gevaarlijk en kan beter achterwege blijven.
De minister: Het Life Extension Programme voor nucleaire wapens betreft Amerikaanse wapens. NAVO-bondgenoten hebben geen zeggenschap over het onderhoud en de modernisering van deze wapens. Een akkoord van deze bondgenoten met modernisering van in Europa aanwezige tactische kernwapens is dan ook niet aan de orde.
De ervaringsdeskundige: Hier zou George Orwell van zijn gaan watertanden! Om te beginnen: modernisering is een prachtig eufemisme voor nieuwe kernwapens naar Nederland halen waar niemand om heeft gevraagd. De wapens kunnen zo nog decennia langer ingezet worden en krijgen zelfs nieuwe capaciteiten waardoor ze zelfs beter ingezet kunnen worden. De Kamer zegt duidelijk: moderniseer die wapens niet. Dat betekent dus: geen nieuwe kernwapens naar Nederland halen. De minister schuift de verantwoordelijkheid door naar de Amerikanen. Die wapens liggen in Nederland omdat de regering daar voor getekend heeft. Met één pennenstreek kan de handtekening verwijderd worden en die kernwapens dus ook. Maar daarvoor ontbreekt de politieke wil bij deze regering. Maar dat zetten ze er voor het gemak niet bij.
Het zal je niet verwonderen, ik ben groot bewonderaar van George Orwell. Ik zou het niet beter kunnen verwoorden: ‘When there is a gap between one’s real and one’s declared aims, one turns, as it were, instinctively to long words and exhausted idioms, like a cuttlefish squirting out ink’.