Het PAX NoNukes team is deze week in New York voor de eerste van twee weken van de voorbereidende commissievergadering van het Non-ProliferatieVerdrag. De sfeer rond de vergadering is gespannen, omdat wapenbeheersingsafspraken onder druk staan of zelfs worden opgezet, zoals het INF-verdrag, en er een nieuwe nucleaire wapenwedloop ontstaat.
In deze week van besprekingen veranderde de discussie over hoe vooruitgang te boeken voor ontwapening. Een presentatie aan het begin van de week presenteerde een ‘nieuwe’ ‘stepping stone’ benadering voor nucleaire ontwapening. Dit bouwt voort op eerdere ideeën zoals ‘praktische stappen’, ‘bouwblokken’, en ‘actieplannen’. Maar eigenlijk is de vraag wat staten moeten doen tegen kernwapens nooit echt het probleem geweest in de bijna 50 jaar sinds het NPV-Verdrag in werking trad. Het is vooral de vraag hoe de vastgelopen status quo kan worden doorbroken.
Met het idee om ondanks alles vooruitgang te boeken, heeft de VS een nieuw concept voorgesteld: creating the environment for nuclear disarmament (het creëren van de juiste omstandigheden voor nucleaire ontwapening). Het voorstel houdt in dat er een nieuwe werkgroep zou worden opgezet, die nog tot na de Herzieningsconferentie van het NPV in 2020 actief zou blijven, waarin ideeen voor hoe ‘nieuwe wegen voor echte vooruitgang richting ontwapening’ kunnen worden besproken. Er wordt een beperkt aantal landen voor uitgenodigd.
Het is duidelijk dat de VS niet echt verwacht significante vooruitgang te boeken op de verplichting te onderhandelen voor nucleaire ontwapening (Artikel 6 van het NPV) of op de afspraken die in de Herzieningsconferentie van 2o10 werden gemaakt. Dit is vooral een manier om de onvrede onder de grote meerderheid van staten die daadwerkelijke ontwapening willen zien, in toom te houden.
Nederland
Nederland is al begonnen bij te dragen aan het Amerikaanse initiatief. Nederland organiseerde een academisch ‘colloquium’ over nucleaire ontwapening op de missie in Geneve. Volgens de VS werden hier nuttige discussies gevoerd met wetenschappers, diplomaten en NGO’s. (Er was wel wat controverse over in hoeverre NGO’s daadwerkelijk welkom waren).
VN-Kernwapenverbod
Over het algemeen is er onder staten sterke steun voor het in werking treden van het VN-Kernwapenverbod. Het verdrag werd vooral genoemd als een instrument dat het NPV aanvult en uitdrukking geeft aan de verplichting van alle NPV-lidstaten om te onderhandelen over nucleaire ontwapening.
Er is druk vanuit landen die zelf geen kernwapens bezitten, maar waar kernwapens wel onderdeel uitmaken van de nationale veiligheidsstrategieën (nuclear endorsing states), om sommige afspraken overeengekomen in 2010 terug te draaien. Zo riep België in haar statement namens deze nuclear endorsing states niet op om, zoals afgesproken in 2010, de rol van kernwapens in veiligheidsstrategieën te verminderen, maar sprak het zich uit voor ‘inclusieve dialoog over nucleaire doctrines’. Hiermee namen zij afstand van hun verantwoordelijkheid en het maakt pijnlijk duidelijk dat zij in het laatste decennium verzaakt hebben hun afspraken na te komen. In plaats daarvan is de rol van kernwapens in het beleid van deze landen juist toegenomen.
Hoe nu verder?
De agenda voor de Herzieningsconferentie van het NPV in 2020 is aangenomen en landen die de voorzitter zullen ondersteunen (inclusief Nederland) zijn benoemd. De benoeming van de voorzitter van deze conferentie laat nog op zich wachten, maar waarschijnlijk zal deze benoeming voor het einde van deze voorbereidende commissievergadering nog plaatsvinden.
De resterende tijd van de voorbereidende commissievergadering zal vooral in het teken staan van of er overeenkomst kan worden bereikt over wat de aanbevelingen voor de Herzieningsconferentie precies moeten zijn. Gebaseerd op de twee voorgaande voorbereidende commissievergaderingen hebben Nederland en Polen in een working paper al een aantal aanbevelingen gedaan. In dit document staan een aantal goede ideeën, onder andere om enkele hervormingen te doen in de vergadercyclus en om verder te bouwen op discussies gevoerd over transparantie en verificatie. Echter, gaat het niet adequaat in op zorgen die al eerder zijn geuit over ondervertegenwoordiging van vrouwen in de discussies over wapens terwijl deze wapens disproportioneel veel impact hebben op vrouwen. De aanbevelingen lijken ook te vergeten dat er al bijna vijftig jaar geen overeenstemming kan worden bereikt over hoe de ontwapeningsverplichtingen uit het verdrag te implementeren en het suggereert daarnaast dat de discussie hierover opnieuw gevoerd moet worden. Het is ook teleurstellend dat het document vermijdt wat iedereen weet, namelijk dat elk gebruik, op elk moment, van elk type nucleair wapen grote catastrofale consequenties heeft op zowel de mens als het milieu. Gelukkig hebben de delegaties nog wat tijd om de aanbevelingen te verbeteren.
Tijdens de conferentie heeft ICAN een statement afgegeven, bekijk deze hier: