Op maandagavond 3 juli in New York presenteerde de voorzitter van de onderhandelingen over het wereldwijde kernwapenverbod de derde en bijna-definitieve versie van het verdrag. De tekst ziet er alweer beter uit dan de vorige versie (die vorige week dinsdag werd gepubliceerd), en er zijn nog maar een paar elementen die verbeterd moeten worden. De onderhandelende staten zijn nog altijd van plan het verdrag komende vrijdag (7 juli) aan te nemen, en dan zal eindelijk ook het grootste massavernietigingswapen verboden zijn.
Preambule
De preambule, de inleidende tekst van het verdrag, is sterk verbeterd ten opzichte van de eerste draft. De verwijzingen naar Internationaal Humanitair Recht en Internationale Mensenrechten zijn versterkt, alhoewel een expliciete verwijzing naar Internationaal Milieurecht nog altijd ontbreekt. De paragrafen over de impact van kernwapens op vrouwens en meisjes zijn nu sterk, net als de toegevoegde verwijzing naar de noodzaak al het mogelijke te doen om vrouwen te betrekken bij alle onderhandelingen wat betreft kernwapens.
Artikel 1
De nieuwe versie van de tekst bevat een duidelijk verbod op kernwapens. Het eerste artikel van het verdrag is hiernaar vernoemd, en heet nu ‘Verboden’. De tekst van dit gedeelte is duidelijk: de landen die zich bij het verdrag aansluiten zullen geen kernwapens ontwikkelen, produceren, vervaardigen, verkrijgen, bezitten, opslaan, overdragen, ontvangen, gebruiken, dreigen te gebruiken, of assisteren bij deze activiteiten. Ze zullen ook niet toestaan dat kernwapens op hun grondgebied of onder hun jurisdictie gestationeerd, geïnstalleerd of ingezet worden.
De draft tekst bevat nog geen verbod op militaire voorbereiding en planning voor het gebruik van kernwapens, alhoewel een flink aantal landen heeft aangegeven dat te willen. Veel landen willen ook een verbod op financiering, ofwel als expliciet verbod, ofwel als onderdeel van het verbod op assistentie. Zoals Zuid-Afrika zei: “Wat ons betreft is financiering impliciet verboden in de subparagrafen, en is iedere staat die bewust deelneemt aan dat soort activiteiten in strijd met zijn verplichtingen onder het verdrag.”
Op donderdag 29 juni organiseerde PAX een side-event over financiering. Bonnie Docherty (Harvard Human Rights Clinic), Susi Snyder en Maaike Beenes (beiden van PAX) bespraken het bestaande juridische kader op het gebied van het verbieden van financiering van producenten van verboden wapens. Ook gingen ze in op voorbeelden en ervaringen met het verbieden van de financiering van verboden wapens en de praktische impact die dat heeft gehad, en van welke ‘best practices’ geleerd kan worden voor de nationale implementatie van het aankomende verbod.
Op weg naar de totale eliminatie van kernwapens
De nieuwe versie van de tekst bevat ook wijzigingen in de manieren waarop kernwapenstaten tot het verdrag kunnen toetreden. De artikelen die hierover gaan (artikelen 2-4) zien er ingewikkeld uit, maar als je ze een paar keer leest wordt duidelijk wat de verschillende scenario’s die het verdrag mogelijk maakt; een eerste optie is dat kernwapenstaten eerst hun kernwapens elimineren en dan tot het verdrag toetreden, een andere optie is dat ze eerst toetreden tot het verdrag en dan in samenwerking met de andere lidstaten hun wapens elimineren. ICAN, de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons, maakte een overzichtje van hoe dit zou werken.
Positieve verplichtingen: bescherming van slachtoffers en het milieu
Verdragen die wapens verbieden gaan ook over hoe slachtoffers van die wapens geholpen moeten worden, en wie daarvoor verantwoordelijk is. Het is belangrijk dat het kernwapenverbod duidelijk maakt dat, wanneer kernwapens schade toebrengen aan mensen of het milieu, iemand verantwoordelijk is om de slachtoffers te helpen en de schade op te ruimen (in hoeverre dat mogelijk is tenminste; iedereen weet dat kernwapens onherstelbare schade kunnen aanrichten). De tekst van het verdrag die gaat de impact van kernwapens op mensen en het milieu, wordt steeds beter. De nieuwe tekst vereist nog een paar aanpassingen, maar het verdrag zal hoe dan ook een vooruitgang zijn voor het internationaal recht omdat het de link tussen mensenrechten, humanitair recht en ontwapening versterkt.
Institutionele regelingen
Institutionele regelingen gaan over onder andere waar en wanneer het verdrag kan worden getekend, bijeenkomsten van lidstaten, de duur van het verdrag, amendementen, terugtrekking, etc. De humanitaire motivatie voor het kernwapenverbod maakt dit verdrag zo sterk. Daarom moet het artikel in de concepttekst over terugtrekking uit het verdrag veranderd worden. Geen enkel zogenaamd ‘supreme interest’ kan ooit rechtvaardigen dat een land zich terugtrekt uit het verdrag en kernwapens gaat ontwikkelen, testen, bezitten of zelfs gebruiken. De draft tekst hierover is gebaseerd op voorgaande wapenbeheersingsverdragen maar reflecteert niet de recente verschuiving van wapenbeheersing naar humanitaire ontwapening.
Dit verdrag is een categorisch verbod op kernwapens omdat ze inhumaan en indiscriminatoir zijn, en catastrofale humanitaire gevolgen hebben. Net als met de conventies tegen marteling en genocide, is dit niet iets waar staten zich uit zouden moeten willen terugtrekken.
Vrijdag 7 juli
Het ziet ernaar uit dat staten komende vrijdag een nieuw verdrag zullen aannemen dat kernwapens verbiedt. Het verdrag zal dan waarschijnlijk worden geopend voor ondertekening in New York in september. En als landen eenmaal beginnen het verdrag te ondertekenen, zullen ratificaties en inwerkingtreding snel volgen.
Het kernwapenverbod is binnen handbereik!